QBY: Demolitions? Κατεδαφίσεις?

Greek
Εσείς πως αντιλαμβάνεστε το γκρέμισμα και τι σημαίνει αυτό προσωπικά για σας?
Ερώτηση: ομάδα μπλάνκο www.omadablanco.com
Απάντηση: Μαρία Θεοδώρου

Η απάντηση μου θα περιοριστεί στην σχέση της αρχιτεκτονικής με την κατεδάφιση, και θα αναφερθεί στην σύγχρονη πόλη-γεννήτρια αστικών απορριμμάτων που παράγονται στην προσπάθεια μιας ατέρμονης απόδρασης, μη αποδοχής και δυσανεξίας στις εμπειρίες της φθοράς και του θανάτου.

Η αγγλική λέξη demolition περιλαμβάνει την ινδοευρωπαϊκή ρίζα dem*- από την οποία, -σύμφωνα με την ετυμολογική θεωρία του γνωστού γλωσσολόγου E. Benveniste - προέρχεται η οικογένεια των ελληνικών λέξεων που σχετίζονται με την οικοδομική δραστηριότητα: δόμος, δομή. δομώ κλπ. Όλοι αυτοί οι όροι απηχούν μια εμπειρία της δομής ως κτιριακή κατασκευή που την χαρακτηρίζει μια κατάσταση αστάθειας. Ο ομηρικός δόμος π.χ. αφορά την εμπειρία της κατοικίας ως ‘μεταβαλλόμενη σταθερότητα΄: Η συγκρότηση του μπορεί να διαλυθεί ανά πάσα στιγμή (Μ. Θεοδώρου, αδημοσίευτη. διδακτορική διατριβή). Ο αγγλικός όρος λοιπόν μας υπενθυμίζει την στενή σύνδεση και αλληλεξάρτηση της δόμησης με την απο-δόμηση, της οικοδόμησης με την κατεδάφιση. Και οι δύο όψεις αυτής της δραστηριότητας ενέχουν βία, την οποία συχνά απωθούμε στην περίπτωση της οικοδόμησης. Έθιμα θεμελίωσης και λαϊκές παραδόσεις, όπως ο εντοιχισμός γυναικών (γεφύρι της Άρτας και άλλες βαλκανικές ιστορίες), η σφαγή του κόκορα αλλά και ο αγιασμός συνιστούν εξορκισμό της βίας της οικοδόμησης. Η βία της κατεδάφισης από την άλλη πλευρά, δεν περιβάλλεται από αντίστοιχη λογοκρισία.

Κατεδαφίσεις πάντα περιλαμβάνονταν και συνεχίζουν να περιλαμβάνονται σε προγράμματα σχεδιασμού και ανοικοδόμησης/αναπλάσεων των πόλεων και θεωρούνται το αναπόφευκτο βήμα για την υλοποίηση αρχιτεκτονικών /πολεοδομικών οραμάτων. Στις πλειοψηφία αυτών των περιπτώσεων, πέρα από αυτή καθ’ αυτή την βία της κατεδάφισης, υπάρχει σχεδόν πάντα η βίαια μετακίνηση των ανθρώπων που ζουν στην υπό ανάπλαση περιοχή. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που η κατεδάφιση βρίσκεται στο οπλοστάσιο των πολεμικών τεχνικών: πόλεις, περιοχές ή κτίρια μετατρέπονται σε ερείπια, ώστε να διαλυθεί βίαια η ζωή που τα κατοικεί επειδή η ύπαρξη αυτών των ανθρώπων και όσων αντιπροσωπεύουν δεν είναι επιθυμητή. Στο παρελθόν αλλά και σήμερα πόλεις συνιστούν πολεμικούς στόχους.

Το καλύτερο παράδειγμα αρχιτεκτονικής πρότασης που δεν αποκρύπτει με ωραιοποιήσεις αλλά αποκαλύπτει την βία των αρχιτεκτονικών οραματισμών αποτελεί το Exodus: The voluntary Prisoners of Architecture των Ηλία Ζέγγελη και Rem Koolhaas που ‘ξυρίζει’ το κεντρικό Λονδίνο για να δημιουργήσει ένα κενό όπου θα εγκαταστήσει μια δραματική κατάσταση αρχιτεκτονικής ουτοπίας. Όμως αυτή ήταν η εποχή του 1970 ενώ σήμερα, οι αδυναμίες των ουτοπιών έχουν καταδειχτεί και τα οράματα κατεδαφιστεί, ή μάλλον έχουν αντικατασταθεί από το όραμα της κατεδάφισης ως αυτοσκοπό.

Σε αυτό το πλαίσιο, στην προεκλογική εκστρατεία του (05/2006) ο δήμαρχος της Αθήνας κ. Κακλαμάνης, στη θέση πιθανών προγραμμάτων ανάπλασης, εξήγγειλε ένα πρόγραμμα κατεδάφισης. Η Αθήνα είναι μια πόλη που αναπτύχθηκε χωρίς αρχιτεκτονικό /πολεοδομικό όραμα. Θα ήταν λοιπόν εξαιρετικά δύσκολο στην εποχή κρίσης των οραμάτων να διατυπωθεί μια συνολική πρόταση για την πόλη. Όμως αυτό ακριβώς είναι που χρειάζεται και θα πρέπει οι πολίτες/κάτοικοι της πόλης να το απαιτήσουν ενάντια στην ευκολία των κατεδαφίσεων - που βέβαια δεν έχουμε δει να υλοποιούνται. Επιπλέον είναι οξύμωρο να εξαγγέλλει ένας πολιτικός κατεδαφίσεις τη στιγμή που κανένα μέτρο δεν λαμβάνεται για να ελεγχθεί και να περιοριστεί η δόμηση στην Αθήνα, αλλά αντίθετα χτίζεται εντατικά κάθε άδεια περιοχή που έχει απομείνει.

Στις σημερινές συνθήκες των υπερ-δομημένων πόλεων, οι κατεδαφίσεις είναι όμως μια διεθνής πρακτική. Η μεγαλύτερη εταιρία κατεδαφίσεων CDI (Controlled Demolition Incorporation) είναι μια παγκοσμιοποιημένη εταιρία με γραφεία και συνδέσμους στις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου γιατί οι κατεδαφίσεις σε πολλές περιπτώσεις συνιστούν από μόνες τους ένα πολιτιστικό υπερθέαμα που εταιρίες οργανώνουν την παρακολούθηση του από το κοινό. Οι κατεδαφίσεις είναι σήμερα μια επικερδής επιχείρηση και δημοφιλής στις δημοτικές αρχές καθότι δημιουργούν μια κινητικότητα του χρήματος. Πολλές φορές αρκεί μία κατεδάφιση για να ανεβάσει την αξία μιας περιοχής.

Ιστορικά η δημιουργία και ανάπτυξη των μοντέρνων πόλεων στο δυτικό κόσμο συνδέεται με την επιθυμία ορθολογικής τακτοποίησης των ανθρώπινων σχέσεων και με την ιδέα της διαρκούς προόδου. Η φθορά και ο θάνατος δεν είναι ανεκτά. Οτιδήποτε παλαιώνει πρέπει άμεσα να επισκευάζεται ή να κατεδαφίζεται. Διαφορετικά ολόκληρες πόλεις ή τμήματα τους θεωρούνται σε παρακμή και δεν είναι επιθυμητά να κατοικηθούν, άρα και οικονομικά επιζήμια. Η διαρκής προσπάθεια απαλλαγής από ότι παλαιώνει για να αντικατασταθεί με το νέο δημιουργεί μια συνεχή παραγωγή αστικών απορριμμάτων (ανθρώπων και πραγμάτων) που έχει ήδη δημιουργήσει οριακές καταστάσεις. Η επιδιωκόμενη σήμερα αειφορία των πόλεων δεν είναι παρά ευφημισμός που αφορά στο σχεδιασμό στρατηγικών επιβίωσης. Οι πόλεις στη Σαουδική Αραβία που τα τελευταία χρόνια αναδύονται ως σύμπλεγμα λαμπερών ουρανοξυστών που ξεπηδούν από την έρημο, μπορεί να καταλήξουν σε σωρούς άμμου, αφού η συντήρηση τους απαιτεί τεράστια ποσά ενέργειας.

Σε σχέση λοιπόν με την αρχιτεκτονική το ζήτημα για μένα προσωπικά, δεν είναι να μάθω να γκρεμίζω για να χτίσω αλλά να χτίζω έχοντας στο νου μου ότι το οικοδόμημα μου μια μέρα θα γκρεμιστεί.

© Μαρία Θεοδώρου